Ελπίδα στο Όραμα

Δημοσιεύτηκε στο News247

Στις 11 Σεπτεμβρίου 2011 οργανώθηκε στο London School of Economics μια συζήτηση με θέμα την Ελληνική κρίση. Το πρώτο μέρος της συζήτησης είχε ως θέμα (α) ποιο θα πρέπει να είναι το μακροπρόθεσμο “όραμα” για την Ελληνική οικονομία και κοινωνία, και (β) τι εμποδίζει την εξέλιξη προς αυτό και ποιοι τρόποι υπάρχουν για να αρθούν τα εμπόδια. Έγιναν παρεμβάσεις από ένα τέσσερεις ομιλητές (Παύλος Ελευθεριάδης , Απόστολο Δοξιάδη, Γιώργο Προκοπάκη και Ανδρέα Κούτρα) το οποίο συντόνισε ο Δημήτρης Βαγιανός (Greek Economists for Reform), και στη συνέχεια έγιναν ερωτήσεις προς τους ομιλητές. Το δεύτερο μέρος της συζήτησης, το οποίο συντόνισε ο Νικήτας Κωνσταντινίδης (Ελληνικό Φόρουμ Δημόσιας Πολιτικής), είχε ως θέμα το πώς οι Έλληνες του εξωτερικού θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην επίλυση της κρίσης. H εκδήλωση έγινε υπό την αιγίδα του Ελληνικού Παρατηρητηρίου (Hellenic Observatory) του LSE. 

Ελπίδα στο Όραμα

Ο καλεσμένος μας κύριος Δοξιάδης έχει συγγράψει ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία  «Ο Θείος Πέτρος και η εικασία το Γκόλντμπαχ». Είναι αγαπημένο για δύο λόγους. Πρώτον γιατί είμαι μαθηματικός και δεύτερον γιατί είχα και εγώ ένα θείο που τον έλεγαν Πέτρο. Ο θείος  Πέτρος, λοιπόν, ο δικός μου θείος, δεν είχε εύκολη ζωή. Η εφηβεία του διακόπηκε απότομα όταν στα 12 χρόνια του μπήκε σε ένα καράβι με την μητέρα του και τις αδερφές του πρό-σφηκας (υποτιμητικός όρος  της εποχής) για την μητέρα πατρίδα. Η Ελλάδα παίζει συχνά τις Τρωάδες του Ευριπίδη στην πραγματικότητα. Ο ποδονίφτης και οι ποδαράδες (περιοχή Νέας Ιωνίας, Φιλαδέλφεια) θα ήταν για χρόνια το σπίτι του, χαμάλης ως έφηβος η πρώτη του δουλειά στην αγορά. Στο στρατό κάθε εύστοχη βολή ήταν και ένα μπακλαβαδάκη για αυτό και σημάδευε καλά. Λίγα χρόνια αργότερα με ατομική πρόσκληση επιστράτευσης θα βρεθεί από τον Αύγουστο του 1940, προφυλακή σε Σύνταγμα πεζικού στα Ελληνο-Αλβανικά σύνορα. Ο στρατός τον είχε κατατάξει ως δεινό σκοπευτή. Την 4^η μέρα βρέθηκε σε ορεινό χειρουργείο με σακατεμένη την αριστερή του πλευρά. Ο μπακλαβάς εντέλει του στοίχισε ακριβά. Η πατρίδα του αναγνώρισε 25% αναπηρία και μειωμένη σύνταξη συν μία ωραία καρφιτσούλα που έγραφε ανάπηρος πολέμου.

Γιατί τα λέω όλα αυτά. Γιατί και ο θείος Πέτρος είχε όνειρα και όραμα σαν παιδί και έφηβος. Και είχε όλες τις προϋποθέσεις να τα εκπληρώσει.  Ήταν καλός στα μαθηματικά και την ιστορία και μέχρι τα βαθιά γεράματα του διάβαζε συνέχεια. Του άρεσε η τέχνη η ζωγραφική  και ο κινηματόγραφος. Όμως τα όνειρα του δίχως να το ξέρει αλλοιώθηκαν σημαντικά μετά από κάποιες εκλογές το 1920 στην μακρινή και άγνωστη για αυτόν τότε Ελλάδα.

Το 2010 η Ελλάδα υποχρεώθηκε στην εφαρμογή ενός προγράμματος δημοσιονομικής σωτηρίας. Το πρόγραμμα είχε θέσει ως στόχους, μεταξύ άλλων, την ταχύτατη μείωση του ελλείμματος και την εσωτερική υποτίμηση για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα όπως επίσης και πλήθος διαρθρωτικών και  παραγωγικών αλλαγών με σκοπό το σπάσιμο των μονοπωλίων, ιδιωτικών και δημόσιων.

Η μείωση του ελλείμματος που στηρίχθηκε σε φοροεπιδρομές και σε οριζόντιες περικοπές  μισθών και συντάξεων ήταν εντυπωσιακή και ίσως χωρίς παγκόσμιο ιστορικό προηγούμενο. Όμως κατά γενική ομολογία το πρόγραμμα απέτυχε. Γιατί απέτυχε? Οι περισσότεροι αναλυτές επικεντρώνονται κυρίως σε τεχνικά οικονομικά στοιχεία, όπως

• Στην  ταχύτητα και άνιση κατανομή των μέτρων δημοσιονομικού δηλαδή εισπρακτικού χαρακτήρα. 
•  Στην απρόσμενα μεγάλη ύφεση.
• Στην βραδύτητα των διαρθρωτικών αλλαγών πχ. στο άνοιγμα των επαγγελμάτων. 
•  Σε ένα υπέρμετρα-φιλόδοξο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων (που μάλλον βγήκε από σειρά επιστημονικής φαντασίας), όπως επίσης και 
•  στον στόχο ή Ελλάδα να έχει χρέος 150% του ΑΕΠ μετά από όλο αυτό το μαρτύριο. Νούμερο εκπληκτικά μεγάλο αν αναλογιστούμε πως εισήλθαμε στη κρίση με 115% και η συνθήκη του Μάαστριχτ επιτρέπει 60%. Το 150% αργότερα έγινε 120%.

Σε μεγάλο ποσοστό όλα τα προηγούμενα εξηγούν το  ΠΩΣ και όχι το ΓΙΑΤΙ της αποτυχίας. Το γιατί  έχει, διαφορετικές αιτίες. Βρίσκεται στην έλλειψη οράματος για μια σύγχρονη Ελλάδα. Βρίσκεται στη απουσία δομών και εμπιστοσύνης προς το κράτος. Αυτό που ο καθ. Ηλιας Παπαϊωάννου ονομάζει κοινωνικό κεφάλαιο. Εγώ το λέω παραδόσεις, αξίες, πολιτιστική παραγωγή ενός λαού. Αυτές αποτελούν τον κοινωνικό πλούτο ενός λαού που αποταμιεύεται αργά αλλά σταθερά. Λείπει το πραγματικό όραμα. Η ενωμένη Ευρώπη και τα ιδανικά της δεν έγιναν κτήμα της Ελληνικής κοινωνίας. Αυτό που έγινε ήταν οι  επιδοτήσεις.

Η δημοκρατία εξευτελίστηκε σε σχεδόν κληρονομική. Η δημοκρατία δεν τελειώνει το βράδυ των εκλογών. Σημαίνει δημοκρατική συμπεριφορά στην καθημερινή μας ζωή. Ακέραιοι, ανεξάρτητοι δημοκρατικοί θεσμοί και οργανισμοί δεν ρίζωσαν στο Ελληνικό κράτος ή πολύ γρήγορα αλώθηκαν κομματικά. Ζητήσαμε από το Κράτος να μας δώσει τα πάντα. Ξεχάσαμε πως ένα κράτος που έχει τη δύναμη να μας τα δώσει όλα, έχει και την δύναμη να τα πάρει όλα. Λιγότερο κράτος και ανεξάρτητοι θεσμοί και οργανισμοί αποτελούν και αυτοί ένα όραμα.

Πολλά μπορούν να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση, όπως 

•  Αλλαγή Συντάγματος, λιγότερες εξουσίες στην εκάστοτε κυβέρνηση. 

•  Δημιουργία νέου σώματος με ανεξάρτητες δυνατότητες ελέγχου. 
•  Δημιουργία φορέα άμεσης δημοκρατίας. Η τεχνολογία πλέον το επιτρέπει

Το πρόγραμμα επίσης, απαιτούσε μια σημαντική μείωση της εθνικής κυριαρχίας. Όμως η εθνική κυριαρχία δεν εκλάπη από κανένα. Χάθηκε διότι το πολιτικό μας σύστημα αποφάσισε να μην την εξασκήσει (Στην Βρετανία λένε Use it or lose it). Οι Ελληνικές κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών αποποιήθηκαν του φυσικού κυριαρχικού δικαιώματος του «κυβερνείν». Αντί αυτού μοίραζαν ξένα χρήματα και ουτοπικές υποσχέσεις και πέρναγαν τον λογαριασμό, το μουτζούρη, στον επόμενο. Το δικαίωμα του «κυβερνείν» είναι και αυτό ένα όραμα.

Ο νεποτισμός και η διαφθορά ήταν και είναι κυρίαρχο στοιχείο της καθημερινής επιβίωσης. Το κράτος είναι ανοικτό και αρωγός κυρίως στους  κομματικώς ενταγμένους. Η αξιοκρατία και εντιμότητα είναι και αυτή όραμα.

Οι λόγοι και οι μηχανισμοί λήψεως αποφάσεων φαίνονται σκοτεινοί. Υπάρχει έλλειμμα δικαιοσύνης, ισονομίας και κράτους δικαίου. Οι νόμοι πάντα γίνονται δρακόντειοι αλλά η εφαρμογή τους πάντα λιλιπούτεια. Είναι διαχρονικό φαινόμενο όσοι δεν συμβιβάζονται με την φαυλότητα να μεταναστεύουν στερώντας την Ελλάδα από νέες ιδέες, επιχειρηματικότητα και δυναμισμό. Υπάρχει αιμορραγία κεφαλαίων αλλά και εγκεφάλων προς το εξωτερικό. Η διαφάνεια  και ισονομία είναι και αυτή όραμα.

Όλα αυτά είναι συμπτώματα ενός αποτυχημένου κράτους και μίας κοινωνίας με πολλούς κακοήθεις όγκους.

Θα μπορούσαν πολλά να διορθωθούν αν είχαμε για παράδειγμα:

• Ψήφιση «Νόμου δημοσιονομικής ευθύνης». Αν πολιτικό ή εκλεγμένο πρόσωπο παραβεί το ψηφισμένο προϋπολογισμό (Νόμος του Κράτους) χάνει το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στις επόμενες εκλογές.  
• Μείωση των ποινών σε χρηματικά πρόστιμα αλλά άμεση και εκτεταμένη εφαρμογή.

Μεγάλο μέρος της κοινωνίας δεν έχει κατανοήσει ή αρνείται να πιστέψει την αναγκαιότητα των διαρθρωτικών αλλαγών που πρέπει να γίνουν όχι μόνο στην οικονομία αλλά και στην ίδια την κοινωνία, στην προσωπική μας συμπεριφορά. Το πρόγραμμα λοιπόν απέτυχε γιατί δεν υπήρχε στόχος και όραμα. Οι πολίτες αρνούνται τις ευθύνες τους ακολουθώντας πιστά το παράδειγμα και τα διδάγματα των κυβερνώντων. Αρνούνται επίσης να δεχθούν, και δικαιολογημένα, την εφαρμογή σκληρών μέτρων από ανθρώπους και κόμματα που για χρόνια ήταν μέρος και συντηρούσαν την φαυλότητα. Η πραγματικότητα είναι πως με υλικά κατεδαφίσεως σπίτι δεν χτίζετε. Καινούργιες και όχι ανακυκλωμένες πολιτικές δυνάμεις είναι όραμα.

Η Ελλάδα δυστυχώς εξελίσσεται όλο και περισσότερο σε μια εσωστρεφή και μονοδιάστατη χώρα που εξοστρακίζει κάθε είδους διαφορετικότητας, δημιουργίας, ελεύθερης σκέψης και ανεξάρτητης δράσης. Οτιδήποτε δεν συνάδει με τα πρότυπα ενός κακόβουλου λαϊκιστικού Εθνικισμού ή πατριωτισμού και μιας αναχρονιστικής Ελληνορθόδοξης κουλτούρας συνθλίβεται ως αντεθνικό. Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός, η εκκλησιαστική μεταρρύθμιση και η επιστημονική επανάσταση δεν αποτέλεσαν σημαντικό μέρος του κοινωνικού κεφαλαίου στην σύγχρονη Ελλάδα.  Η ανοχή στην διαφορετικότητα και ο σεβασμός είναι όραμα.

Σε αυτή την κατεύθυνση:

•  Ο πλήρης διαχωρισμός εκκλησίας κράτους αποτελεί ακόμα ένα όραμα που πρέπει να γίνει πραγματικότητα.

Η πολιτική αλητεία και απάτη είναι σαν την Λερναία Ύδρα. Δίνει σημάδια κατάρρευσης ή κόπωσης ενώ ταυτόχρονα νέα φαύλα ή φασιστικά κόμματα ξεπηδούν. Το στοίχημα για εμάς,  που δεν πρέπει να χάσουμε, και για αυτό είμαστε εδώ, είναι να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο και να σκοτώσουμε την Λερναία Ύδρα. Άλλες ευκαιρίες μπορεί να μην μας δοθούν. Είναι αναγκαίο να αντικαταστήσουμε το τέρας με κάτι καλύτερο και να μήν αφήσουμε την φαυλότητα να κυριαρχήσει για άλλη μια φορά.

Το μέλλον, τα όνειρα, και το όραμα μιας σύγχρονης, φιλελεύθερης δημοκρατίας, μιας ανοικτής αλλά και ανεκτικής κοινωνίας βρίσκονται σε κίνδυνο. Και λέω όραμα γιατί δυστυχώς δεν ήταν πραγματικότητα. Μέχρι και η ελπίδα για όραμα βρίσκεται σε κίνδυνο. Η ελπίδα είναι όραμα και το όραμα η μόνη ελπίδα.

Το όραμα και οι στόχοι που πρέπει να ορίσουμε είναι να αρχίζουμε να δημιουργούμε κοινωνικό και πολιτιστικό πλούτο. Να θέσουμε τις βάσεις για μια σύγχρονη, φιλελεύθερη Ελλάδα. Ο οικονομικός πλούτος θα έρθει ως συνέπεια. Πατριώτης είναι αυτός που παράγει μέλλον και όχι μόνο ο προσκολλημένος στο παρελθόν. 

Το πείραμα της δημιουργίας του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους, πέτυχε ως προς τη λέξη Ελληνικό αλλά απέτυχε ως προς τη λέξη Κράτος. Είναι στο χέρι μας να το διορθώσουμε. Δεν χρειαζόμαστε ούτε εθνάρχες ούτε εθνοσωτήρες για αυτό αλλά συμμετοχή στο όραμα για μια ευρωπαϊκή ανθρώπινη Ελλάδα. Το τίμημα της αποχής μας θα είναι η απώλεια του μέλλοντος.

Ο θείος Πέτρος, ο δικός μου θείος, δεν ήταν απορριπτέος από την οικογένεια ούτε αποτυχημένος για μας, όπως ο Πέτρος του μυθιστορήματος. Ήταν ο ήρωας που έσωσε την οικογένεια, με την θυσία των δικών του ονείρων. Κάθε Ελληνική οικογένεια έχει και ένα θείο Πέτρο και η ιστορία της Ελλάδος είναι γεμάτη από ανεκπλήρωτα όνειρα και χαμένες ευκαιρίες. Ας έχουμε τουλάχιστον το άλλοθι ότι προσπαθήσαμε να την αλλάξουμε.

Ἀνδρέας Κούτρας, 11 Σεπτεμβρίου 2012, LSE