Ρουφιάνοι ή Μαχητές του Δημοσίου Συμφέροντος;

Δεν περνά μέρα που να μην διαβάζουμε για άλλη μια περίπτωση διαφθοράς ή παραβατικής συμπεριφοράς. Από τα εξοπλιστικά προγράμματα έως το λαθρεμπόριο καυσίμων και από τις ΜΚΟ μέχρι τα ανορθόδοξα δάνεια των τραπεζών προς μεγαλόσχημους, υπάρχει ένα κοινό σημείο. Ποιο είναι αυτό; Μα φυσικά το γεγονός, ότι δεκάδες πρόσωπα, εργαζόμενοι είχαν γνώση αλλά σιώπησαν.

Η απλή λογική λέει, πως δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν τόσες πολλές και προπαντός μεγάλες συμμορίες. Η αλήθεια βρίσκεται αλλού. Αν και πολλοί γνώριζαν τι συνέβαινε είτε φοβήθηκαν να το καταγγείλουν ή τους έκαναν να νιώσουν συνένοχοι. Η περίφημη θεωρία του "μαζί τα φάγαμε" που εξισώνει το θύμα και τον θύτη.
Και πώς να μην φοβήθηκαν, αφού η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες, που δεν έχει συγκροτημένο νόμο, που να προστατεύει αυτούς που καταγγέλλουν τις παραβάσεις, αυτούς που το "σφυρίζουν" στις αρμόδιες αρχές. Στις αγγλοσαξονικές χώρες τους ονομάζουν "Σφυρίχτρες" ή whistleblowers. Εμείς θα τους πούμε "μαχητές του δημοσίου συμφέροντος" γιατί οι λέξεις καρφί, καταδότης, προδότης, ρουφιάνος, μαρτυριάρης δεν εγείρουν θετικά συναισθήματα στους περισσότερους Έλληνες.

Όσοι έχουν μπει στην διαδικασία να καταγγείλουν, έχουν ρισκάρει όχι μόνο την δουλειά τους, αλλά και την ψυχική τους υγεία, ακόμα και την ζωή τους όλη. Το προσωπικό κόστος και η πίεση δεν αντέχεται εύκολα, ιδίως όταν είσαι μόνος και έχεις απέναντι σου έναν ολόκληρο μηχανισμό, που ξέρει να εκμεταλλεύεται τον νόμο, αλλά και την ψυχολογία του ενός απέναντι σε πολλούς.
Είναι φυσικό λοιπόν να ακούμε το "δεν θα βγάλω εγώ το φίδι από την τρύπα", γιατί συχνά το φίδι δαγκώνει αυτόν που το έβγαλε. Η πολιτεία λοιπόν πρέπει να προστατεύσει αυτούς που στα πλαίσια της εργασίας τους αναγκάζονται να παραβιάσουν νόμους, εξαιτίας εντολών από ανωτέρους τους ή σιωπούν και κάνουν τα στραβά μάτια, για να μην χάσουν την δουλειά τους.
Η αλήθεια είναι πως το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα προσφέρει μερικώς προστασία σε αυτούς που δίνουν πληροφορίες, όμως η προστασία τους είναι ελλιπής και δεν περιλαμβάνεται σε ολοκληρωμένο πλαίσιο. Αυτά αναφέρει η έκθεση του Ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Διαφάνειας (Transparency International) που συντάχτηκε τον Απρίλιο του 2013 (σύνδεσμος1).
Το νομοσχέδιο που δόθηκε στη δημοσιότητα από το υπουργείο δικαιοσύνης αποτελεί ένα νέο βήμα προς την καταπολέμηση της διαφθοράς στην χώρα μας και την προστασία μαρτύρων.
Όμως, χρειάζεται ένα αυτοτελές νομοσχέδιο για τους Μαχητές Δημοσίου Συμφέροντος και όχι απλώς ελαφρυντικές διατάξεις για ορισμένα εγκλήματα όπως η δωροδοκία. Η βασική φιλοσοφία και οι αρχές του νομοσχεδίου πρέπει να ορίζουν:
1) Το είδος των πληροφοριών που εμπίπτουν στις ελαφρυντικές διατάξεις εντός του εργασιακού χώρου, δημόσιου ή ιδιωτικού. Για παράδειγμα,
α) πληροφορίες σχετικά με εγκληματικές ενέργειες που έχουν γίνει ή πρόκειται να γίνουν,
β) παραβιάσεις νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος,
γ) πράξεις που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία ή την ασφάλεια πολιτών,
δ) παραβιάσεις κανόνων ή πρακτικών που επιβάλλονται από εποπτικές αρχές (Κεφαλαιαγοράς, Τράπεζα της Ελλάδος, εργασιακά κλπ)
ε) εξαιρούνται οι πληροφορίες που αφορούν την εθνική ασφάλεια και που δεν παραβιάζουν τα δικαιώματα του ανθρώπου.
2) Ο πληροφοριοδότης δεν σκοπεύει σε οφέλη από την καταγγελία και την κάνει καλή τη πίστη.
3) Ο εργαζόμενος που παρέχει την πληροφορία σύμφωνα με τον νόμο, προστατεύεται πλήρως από πράξεις εκδίκησης, όπως απόλυση, δυσφήμιση, μή προαγωγή, δυσμενή μετάθεση κλπ. Σε αυτή την περίπτωση ο εργαζόμενος δικαιούται μεγάλη αποζημίωση.
4) Σε περίπτωση που έγινε παράνομη πράξη στην οποία συμμετείχε ο εργαζόμενος, αλλά για την οποία είχε ενημερώσει τις αρμόδιες αρχές, ο εργαζόμενος δεν διώκεται έστω και αν αποκόμισε οφέλη από αυτήν, εάν εξαναγκάστηκε από τον εργοδότη του ή ανώτερο του σε αυτή την πράξη.
5) Ο νόμος πρέπει να θεσπίσει υποχρεωτικά για όλες τις εταιρείες (άνω κάποιου ορίου) να έχουν πολιτική και υπεύθυνο, που να καταγράφει, να ερευνά και να προωθεί τις καταγγελίες στην διοίκηση. Ο εργαζόμενος έχει κάθε δικαίωμα να παρακάμψει τις εσωτερικές διαδικασίες και να απευθυνθεί στις αρμόδιες εποπτικές ή δικαστικές αρχές.
6) Εταιρείες που βρέθηκε να μην έχουν μηχανισμούς για την δίκαιη προώθηση και αξιολόγηση των πληροφοριών τιμωρούνται αναλόγως.
Πέραν όμως των βασικών αρχών θα πρέπει να υπάρχουν και αξιόπιστες εποπτικές αρχές, οι οποίες θα εξετάζουν και θα ενεργούν στις όποιες καταγγελίες. Θα πρέπει λοιπόν να επανεξεταστεί ο ρόλος πολλών ανεξάρτητων εποπτικών αρχών και να τεκμηριωθεί πρώτον το εύρος των εξουσιών και αρμοδιοτήτων που έχουν, όπως και η τυπική και ουσιαστική ανεξαρτησία τους. Οι πρόσφατες αποκαλύψεις, για παράδειγμα, στον τραπεζικό τομέα αλλά και παλαιότερα στο χρηματιστηριακό χώρο θα έπρεπε να προβληματίσουν τους εποπτεύοντες για την αποτελεσματικότητα ή μη της εποπτείας τους.
Οι παραπάνω βασικές αρχές είναι ικανές να αποτρέψουν πολλά εγκλήματα κατά του δημοσίου συμφέροντος, αλλά και να εμπεδώσουν ένα κλίμα ασφάλειας στους εργαζομένους, ότι υπάρχει δικαιοσύνη και δεν θα αφεθούν στην μοίρα τους, αν καταγγείλουν κάποιον ανώτερο τους. Το δημόσιο συμφέρον και το μέλλον της χώρας μας το απαιτεί. Πρέπει όλοι να συμβάλουμε με τις δυνάμεις μας για μια δίκαιη Ελλάδα.
1. http://www.transparency.gr/wp-content/uploads/2013/09/enallaktiki-sti-siopi.pdf