Δημοσιεύτηκε στο News247
Στις 25 Μαΐου εκτός από
τις Ευρωεκλογές θα διεξαχθούν εκλογές και στην Ουκρανία. Εκλογές που θα κρίνουν
όχι μόνο το μέλλον αυτής της χώρας, αλλά πιθανώς και τις σχέσεις της Ευρώπης με
την Ρωσία, της Αμερικής με την Ρωσία, τον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης, αλλά
και την ασφάλειά της.
Το θέμα είναι μεγάλο και
πολύπλευρο και αφορά και την Ελλάδα μέσω των σχέσεών της με την Ευρώπη, το ΝΑΤΟ και την Ρωσία και θα παρουσιαστεί σε μια σειρά
άρθρων.
Για τους περισσότερους η
έκρηξη στην Ουκρανία ήταν μια έκπληξη. Σίγουρα και για την ελληνική κυβέρνηση,
που, αν και προεδρεύει της Ευρώπης, δεν φαίνεται να την απασχόλησε και πολύ το
ζήτημα ,πέραν των ευχολογικών δηλώσεων του Υπ.Εξωτερικών περί σεβασμού του
διεθνούς δικαίου και των συνόρων. Και να μην ξεχάσω και την αμίμητη πρόταση του
Υπ. Εξωτερικών να παράσχει οικονομοτεχνική βοήθεια στην Ουκρανία, όπως και τις
δηλώσεις του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που μας πληροφόρησε πως η
Ευρώπη έχει έλλειμμα δημοκρατίας και πως στόχος της Ευρώπης είναι να έχει
υποτελείς κυβερνήσεις (διάλεξε την Μόσχα για να κάνει αυτές τις βαρυσήμαντες
δηλώσεις).
Όμως, τι συμβαίνει
πραγματικά στη Ουκρανία. Ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι της κρίσης; Ποιος ο
ρόλος της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ρωσίας; Η Ελλάδα πώς επηρεάζεται από
αυτήν την κρίση;
Αλλάζει ο ρόλος του ΝΑΤΟ;
Βλέπουμε την αρχή ενός νέου ψυχρού πολέμου; Τι σημαίνει για τους αγωγούς
φυσικού αερίου και την ενεργειακή πολιτική της Ευρώπης; Όλα αυτά είναι
ερωτήματα που απασχολούν τις κυβερνήσεις της Ευρώπης και θα έπρεπε και της
Ελλάδος. Μια μικρή ιστορική αναδρομή θα μας βάλει στο κλίμα.
Σύντομη
Ιστορία. Συμφωνία του Μινσκ και Μνημόνιο Βουδαπέστης
Η Ουκρανία ανακηρύχθηκε
ανεξάρτητο κράτος το 1991 μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ). Η
συμφωνία του Μινσκ μεταξύ
της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της Ρωσίας αναγνώρισε την ανεξαρτησία της
Ουκρανίας, όπως επίσης και το δικαίωμα στην ουδετερότητα και την αμυντική
συνεργασία, κάτι που για πολλούς σήμαινε την μη σύνδεση με το ΝΑΤΟ.
Τα προβλήματα δεν άργησαν
να φανούν. Η Ουκρανία ήταν η τρίτη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη στον κόσμο ,αφού
οι στρατηγικές πυρηνικές κεφαλές στο έδαφος της (κατάλοιπα της ΕΣΣΔ) ήταν
περισσότερες από αυτές της Βρετανίας, Γαλλίας και Κίνας μαζί. Το 1994, λοιπόν,
η Ουκρανία οικειοθελώς διέλυσε όλα τα πυρηνικά όπλα με αντάλλαγμα την εγγύηση
της ασφάλειάς της και των συνόρων της από την Βρετανία, ΗΠΑ και Ρωσία (Μνημόνιο Βουδαπέστης, υπεγράφη από τον τότε αντιπρόσωπο της Ρωσίας στα
Ηνωμένα Έθνη, Λαβρόφ και τωρινό υπουργό εξωτερικών).
Η εθελοντική
αποπυρηνικοποίηση της Ουκρανίας ήταν ένα μεγάλο βήμα στον έλεγχο εξάπλωσης των
πυρηνικών όπλων στο κόσμο. Δυστυχώς, το αντάλλαγμα της ασφάλειας που πήρε (και
από την Ρωσία) δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει την Ρωσία στο να προσαρτήσει την
Κριμαία και τώρα να απειλεί και τις ανατολικές της επαρχίες. Σίγουρα, λοιπόν,
το Ιράν, όπως και η Βόρεια Κορέα, θα χρησιμοποιήσουν το παράδειγμα της
Ουκρανίας για να μην καταστρέψουν τα πυρηνικά τους όπλα, όσες εγγυήσεις και να
πάρουν. Αυτή είναι μια πραγματικά ανησυχητική εξέλιξη.
Περιττό να πούμε πως η κατάληψη
και προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία είναι ξεκάθαρη παραβίαση του
μνημονίου της Βουδαπέστης, όπως επίσης και η χρήση οικονομικών πιέσεων (φυσικό
αέριο) από την Ρωσία είναι παραβίαση του άρθρου 3 του μνημονίου. Εδώ υπάρχουν
και παραλληλίες με την Κύπρο και την εισβολή του 1974 για την προστασία των
Τουρκοκυπρίων ,αφού η Τουρκία ήταν μια από τις τρεις προστάτιδες δυνάμεις μαζί
με την Ελλάδα και την Βρετανία. Με αυτό το σκεπτικό η Ελλάδα δεν θα ήταν
σκόπιμο να ανεχτεί την κίνηση της Ρωσίας.
Ρωσο-Ουκρανικά
προβλήματα. Φυσικό αέριο, ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας και εθνότητες
Τα προβλήματα στις
σχέσεις των δύο χωρών μπορούμε να τα κατηγοριοποιήσουμε σε οικονομικά,
γεωστρατηγικά και εθνικιστικά-ιστορικά. Οι οικονομικές διαφορές εστιάζονται
στον ενεργειακό τομέα του φυσικού αερίου καθώς και στην πλούσια σε μεταλλεύματα
ανατολική Ουκρανία και οι γεωστρατηγικές στον στόλο της Ρωσίας που βρίσκεται
στην Μαύρη Θάλασσα καθώς και στο ενδεχόμενο η Ουκρανία να αποκολληθεί από την
σφαίρα επιρροής της Ρωσίας και να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Τα ενεργειακά προβλήματα
αφορούν το φυσικό αέριο που προμηθεύεται η Ουκρανία από την Ρωσία, όπως ,επίσης,
και το αέριο που περνά μέσω αγωγών στην υπόλοιπη Ευρώπη. Για πολλά χρόνια η
Ουκρανία έκλεβε φυσικό αέριο που προοριζόταν για την Ευρώπη από τους αγωγούς.
Αυτό ήταν η αιτία όπως και οι διαφωνίες στις πληρωμές για να διακόψει η
Γκάζπρομ την τροφοδοσία με φυσικό αέριο της Ουκρανίας αρκετές φορές. Από την
πλευρά της η Ουκρανία κάλυπτε τις ελλείψεις παίρνοντας κρυφά αέριο που προοριζόταν
για τις ευρωπαϊκές αγορές.
Όμως, η οικονομική αυτή
διαμάχη μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας θα ήταν σχετικά εύκολο να λυθεί ,αν ήταν η
μόνη πηγή προβλήματος. Η επιπλοκή έρχεται από τον ρωσικό στόλο που βρίσκεται
στην Σεβαστούπολη της Κριμαίας. Το 1997 ο στόλος, όπως και οι βάσεις,
μοιράστηκαν και η Ρωσία είχε το δικαίωμα της χρήσης μέχρι το 2017.
Ο στόλος της Μαύρης Θἀλασσας,
αν και δεν είναι ο μεγαλύτερος στόλος της Ρωσίας με 25 πλοία (ο στόλος της
Βόρειας Θάλασσας έχει 55, και του Ειρηνικού 53) έχει μεγάλη γεωστρατηγική
σημασία για την Ρωσία. Αυτή αναδείχτηκε το 2008 με την επέμβαση στην Γεωργία
αλλά και το 2013 στη Συρία. Δεδομένης της σημασίας του η Ρωσία είχε αρχίσει την
κατασκευή εναλλακτικής λύσης στο Νοβορόσισκ, που όμως δεν είναι σε θέση να αντικαταστήσει
πλήρως την Σεβαστούπολη.
Μεγαλύτερη όμως σημασία
έχει για την Ρωσία το αν η Ουκρανία θα αποσπασθεί από την σφαίρα επιρροής της
και το ΝΑΤΟ κυκλώσει πλήρως την Ρωσία μετά την μεγάλη διεύρυνσή του με την
Πολωνία το 1999 και τις Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία,
Βουλγαρία, Σλοβενία το 2004.
Εθνότητες,
λιμοί εθνοκαθάρσεις
Το άλλο μεγάλο πρόβλημα
στις σχέσεις των δύο χωρών είναι οι διαφορετικές εθνότητες που κατοικούν στην
Ουκρανία και η μαρτυρική τους ιστορία.
Στις αρχές του 20ου αιώνα
η Ουκρανία είχε 72% Ουκρανούς, 9% Εβραίους, 8% Ρώσους, 4% Πολωνούς, και το υπόλοιπο 7% ήταν Τάταροι,
Βούλγαροι, Έλληνες. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, αλλά πολύ περισσότερο ο μεγάλος λιμός του 1932
(ονομάστηκε «χολόδομορ» ή αφανισμός δια της πείνας) που προκλήθηκε από τον
Στάλιν κόστισε τις ζωές περίπου 7.5εκ Ουκρανών, κυρίως αγροτών. Ο δεύτερος
παγκόσμιος πόλεμος είδε 7εκ να χάνουν την ζωή τους από τους Ναζί και 1εκ
Ουκρανούς Εβραίους να εξαφανίζονται στα κρεματόρια. Η ανακατάληψη της Ουκρανίας
από τον σοβιετικό στρατό είδε επίσης εκατομμύρια να εκτοπίζονται από την δυτική
Ουκρανία.
Στην ανατολική Ουκρανία
οι Έλληνες, οι Τάταροι αλλά και άλλοι εκτοπίστηκαν στα βάθη της Ρωσίας. Το
αποτέλεσμα όλων αυτών των διωγμών ήταν η πληθυσμιακή αλλαγή της Ουκρανίας. Τα
πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν 77% Ουκρανούς και 17% Ρώσους. Δείχνουν, όμως,
επίσης πως μία στις τέσσερις οικογένειες είναι μικτές, αλλά για νομικούς λόγους
τα παιδιά πρέπει να διαλέξουν την εθνικότητα του ενός από τους δύο γονείς.
Μετά την διάσπαση της
ΕΣΣΔ μεγάλος αριθμός Ρώσων ή με ρωσική εθνική συνείδηση βρέθηκε εκτός ρωσικών
συνόρων. Στην Ουκρανία οι περισσότεροι είναι στην ανατολική πλευρά ,όπου
βρίσκεται και το μεγαλύτερο μέρος της βαριάς βιομηχανίας της Ουκρανίας.
Στο επόμενο άρθρο θα αναλύσουμε
το πως από την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 φτάσαμε στην κατάληψη της Κριμαίας
το 2014 και στον ρόλο του ΝΑΤΟ και της Ευρώπης, που έχει αρχίσει να διαμορφώνει
ένα νέο ψυχρό πόλεμο.
